“Awapitkas mɨshitchi paizti kizkin, mɨsatmai kizkin, paña sukinneme mɨnkas mɨshikchi mai kizkin”
Atu kimtu naishtari, atuneme kuisha kikime, chamnu usapish, kuisha tɨh pamtus. Yatkin uzapish, ap yatkinne purai, ap kuat purai, kuwakas izput puznu izamtu purai, ap aña Maider mɨtain chaka, manaz aña Fidencio mɨta chaka, impushmatain kanain kaizakamtaish. Upa purakachike ikutnu. Ap akuane Watmin chanapi kane, ainamtu chanap kanaji, manaz ap taitane kuaizkutnu pɨh iznu uzi. Watmin makpas, Watmin makpas. Anpane, puramtuzne, chamtuzpane ɨru kizamtaish, sabalomat ɨru kizamtaji, aña kizna Gabrielta paramparain pat ɨnimtarau ma tɨtawain. Amchik payune wat pit kammu puram yatmat charau, upaizna charaure, Upane kuisha waraji, utane Gabrielta wanmattau. Usne tɨtawa ɨtarɨmtus kichish, domingo payuin. Usneme chawas chawas ɨ kaitarɨnaish kichish, tuasmin ɨn kichi. Ma Nawane mizura napnaish kichish. Nane 27 noviembre payu napnaish kiztau. Asamblea chanɨpuspas. Kane. Sunmizna maneme tɨtawain ɨtaru kiznuaishte. Nane ish ɨwizanaka kiznu arau. Sɨnkamtaishkane. ɨnkalmatne Kuisha waris kish paratkit ɨnimtaish. Señal wat wachi kiznu kanaji. Mawazain pamtaishme. Encajonadora ish kichish. Pikas kutnu kai kish kainawizaish kichi. Watminmiz aji kichi. Maneme ɨ kaitaru kichi. Anneme paratchin suain kakishtɨji, ɨ kairɨpa kanaji, Watmin ɨkimtu maka mīish, Upaneme señal wachiamin. Karain atu susu kikimtuin i.
An naishka pakane satnu panarau. Upa wanmaknamtu arau. Purain kaji. ɨratuin sattau. Mane yatkin piannarau. Mane nɨjkutnu uz ishte. Mainkinne mizama katna pian puramakari mimtuste. Awapitkas piansmin araji, manaz pihkas piansmin araji, mɨtakasme piansmin. Anmiane, ma payu pɨh kammu yat uzmai sunkanakas uchi atkanaji. Wacha kaiztaneme makanachi arazi. Maneme kuisha maizmat kakuazi, chikaz wantain maizmat, sunmizna mimtaishte. Miza tuntu ma katna kamamtakatsa mimtaishte. Tɨm putnaruz maikane, tuh putnaruz maikane, manaz maij sanaruz, kum kuyaish wakamnakas, watpura patnakaz, satiz piztɨka watsantuz maikane, ¿anne chimai?. Sun pitneme wan pianmarazire, mɨta ɨtkas pianmin. Sunmizna na minpain kuisha mɨmatkit nɨjkutnu uz ishte.
Mawazainne piedra selladamat charau, upaizna chawainnamtasɨnte. Upaneme kuisha watsat akin, katsa piwarain ɨmat kakin, Upaneme upas attɨm satkutamɨzkin, anparuzane izmuchi ashɨn, naishtari kish kunapkinawizakin. suane paramtu puramanashɨn, kapat samtu, ma mamaza aña kiznane maza pi taitmu wishakasa paramtu akin, pit kutta tuamin sun ña painimtui kizamtu akin. Upaneme wisha pitmin akin. Suasne ɨratu purakimain ɨkitarɨwiznashɨn. Matmat pakane kuaizkutwas kuaizkutwas ɨkipus manashɨn. Suaizna, Maza awara kanpat ɨkimtanashɨn, aune pas anashɨn, aña kizna Oscar Pai kasa kuizpa kanpat nunukimtas anash+n. Ma ampane anmia ɨkiamtakin, ma anpane kuizpain akiamtakin. Au pasneme awapit paramtu cham kane awapit kuisha parawas ɨkimtanashɨn. Suasne nane mɨmakatasɨn, nune Awapit paramatkish kishkuesɨn. Ishak kikatakin. Usne puintarachin kuisha wat sɨnkakin. Nane awapit paramɨs kizkin. Paishpakiz parat kawimat kas kizkitarɨkin, kuisha paramka ɨkimtarakin, wachas kaizntaneme mɨmtu ɨmtarakin. Usneme ɨtapa Awá akinme, maza tait sɨnmat ɨkimtakin. Sunkana parakane kuisha mampa pitkanain nɨjkutnimarɨshɨn. Awapitne katarikane minsɨnte. Usneme kaizkin, watneme param purachi mamin kizkin, paramneme aumin mamanaish kizkin, ɨtaparuzmin anpa anpa kaizkim chanap makpas kizkin, kuisha kaijsurakanain piannawatkanain kizkitnashɨn, i kimat ɨkimtu kaizkimtakin. Aukas kain manashɨn. Kuisha watsat sat su akin, chasmaī mimin kinapkishtarɨt akin apu, atukas kimtuchiakin. Patmin naishtɨmtu kanain kakin. Suaneme parawas parawas ɨkumtu manashɨn, usne mɨmaitnashɨn, mɨtasma Kawas kizpaitnashɨn, auneme sabaloras kawas kish ɨkimtas anashɨn, karain nane imbapiras Attɨm kamɨs kitsɨn, kuat puramin kiztɨ kisɨn, upakas chamkas kizkin, pian puramin kizkin.
Suaizna nawane ankana “minninchɨnte”. Awapit sɨnkanakkane kuisha mamaz ashɨn. Maza awapit sɨnkatkuekane, Awá cha muni minta kanain manashɨn. Ma wishapitmin parakutakane suneme mamaz amɨskane. Mizama kichina kai, kaichimtukana, mintakana kaizmuchiwat ishte. Paramtuzne mɨkutnu maka mīish. Sunmizna an awapit kasane kuisha mamaz ashɨn, Tigrillo imbapi suras kaiztane awá kaiztamchiwatish. Ap kaijsune mɨtakasme kueit ish mimtuchiakin. Ankas kuisha warashɨn, awaruzpa wanmatmatkane kuisha warashɨn. Anpishkanaruzkasa wanmakarane kuisha wat kaijsu kutmu kai. Awaish mīnimtashɨn. Kaizkimtu mikakas maizwat kanain ɨkin, awapit para para kikiatarɨtne kuisha maiztam kai, awapitne kuisha watsat kai. Suaneme piedra selladakin piannaarɨnashɨn, nane guitarra mumat asɨn, pianmin nammat mune, Kaī katna asɨn, piannin mɨm. Sumpuwa kuamat piannatakane kaizkinka kizasɨn, mɨshiamtakin. Nane awapitmin kuisna kizkisɨn. Wat kaijsu makin, awapit kanta kaizkit mɨmchi kamakpas kizakin. Paishpakas kuisha mɨshiamarɨkin. kaizkin kima kaizkɨsɨn, mane ñanchain kiznasɨn, upane sunkas piankamchi puramakpas kizakin. Suasne an naishka pakane mit ɨtarɨitnashɨn, pitmu yatmat, upaneme kamtammika pana arakin, usane pian amɨsɨn, usne Andrés canticus akin, upa chanap arakinte, upaizna ɨmat panarakinte, upas Awá nammat pana arakin, ishanchimat kunarakin, usi minta, suaneme chihtɨ kanmaiztɨnashɨn, akimtu karikane kizpaitnashɨn. Suasame an wat manashɨn, puramtuzpa, chamtuzpa wanmatamatkane kuisha wat kaijsu manashɨn. Mane apa ñannamtu chanap akuarau kish kuntɨ kikin. Kuisha wari kizanashɨn. Kuisha wat sappaitnashɨn. Mitkit annu kikitnashɨn. suasneme an naishkumatne, tɨtkut pakane pikamna ɨwiznashɨn, upaizna tayakmu kasain pikamnu manashɨn, kutñaruzmin manashɨn.
Ma tɨtawa kɨnkane katkikitarɨwiznashɨn. Awane piannaakin, purain manashɨn, an wat kamnu puran pit paramtu maamtanashɨn. Suane an naishka pakane īpusmat panasɨn, ainaamtumat izta kuntimtasɨn, Upane kutña ashampa purakin, uspane aīna aīna kintain makin, kuintanasa waipatamtuki. Suaizna nakaz awapit paramkane parawainamtasɨn. Kuisha watsat kuinta kikiakin. Pasmin akin Wachas ainamne, ma mazane kuankua akinme, pas tuwit kasa piannat usaptakin. Sua uzap akin. Suaizna, Nane kuisha mɨmatkit mɨshimkane kuisha mɨmamarɨsɨn. Izputkas sat mɨtkasain. Warakin. Awapitnasame kuisha nit para para kikikin. Usparawara kuishawait akin. Kuankuane Magdalena munkas kizkin, usne cuambiras amat ashampa kas kizkin, paishpain amarɨtkanain kizkin. Apas ampu sait charɨtkas kiztatta, maneme ɨnkua paru kizkin, masne ñanpain kaikim chanaish kizkin, wishakasa katkimtas anaish kizkin llorente sumat. Mampa payu charau kizkin. Suasne Maza su izwainmɨtasha kichish kizkin, kuzu kawirat mɨtamtu manaish kizkin. Watsat pit mɨjakin. Suasne chakɨntimtu kimain pit pait uztɨitnaish kizkin, sun paira sukin ka pura makpas kizkin, pampa paishpakas ɨtapa paizti kizkin, kuankuakasme ɨnkua pat chanapari kizkin. ɨnkua pat charu kizkin, ishnu parɨt akuaish kizkikin. Awapitkas mɨshikchi paizti kizkin, mɨsatmai kizkin, paña sukinneme mɨnkas mɨshikchi mai kizkin, kueit ishtɨt pit, mɨshiamakane wat paramchiamɨs kish uztɨ kikin. Wanmin nɨjkutkin. Paña kuatne uzmin kamaksa kizkin, ish unananɨsatchi pat chamaru kizkin, anpane kuampi matain pura kai kizkin, kuat mɨjish kizkin, paña kuatne sukas mɨtmamakuain kizkin. Sabalomat kas ɨrɨt pura kai kizau kizkin, mun mɨmantasɨn, nɨjchish kiztatta, paishpain ɨmarɨtkane mainmat ish kizkin.
Notas de la selva. Javier Ramiro Guanga
24 de noviembre 2019.
Attɨm Awaruzpa sukiz.